Auteursrechten en lezersrechten

Ik las in de tekst van de Verdiepdingen iets interessants over het oprekken van de duur van intellectuele rechten. Hier wordt melding gemaakt van een verlenging van 20 jaar bij naburige rechten op geluidsdrager. Dat is ook eerder gebeurt met het auteursrecht: dat was 50 jaar en is volgens de huidige wet 70 jaar. dat is overigens conform een Europese richtlijn. de Beaufort heeft hier geen medestanders gevonden. Niet in de Europese Unie en ook niet in de Verenigde Staten, want voor beide geldt een termijn van 70 jaar. In zijn bekende proefschrift stelde hij dat de termijn van 50 jaar eerder verkort dan verlengd zou moeten worden. Helaas dus voor mensen die minder restricties willen. Maar er is ook weer een tegenbeweging. Het internet morrelt toch al sterk aan de handhaving van dit soort rechten. Boeken, films, muziek is relatief makkelijk te vinden en te downloaden. Nu is sinds enige tijd het downloaden ook in Nederland niet meer toegestaan, maar ik heb een vermoeden dat de meeste mensen die vooraf downloaden dat nu nog steeds doen. Het model dat Apple toepast is innovatief geweest, maar in mijn ogen in veel opzichten irritant. Naar muziekconsumenten toe lijkt me een optie als Spotify gebruikersvriendelijker. Je hebt dan  advertenties tussendoor of je betaalt een hoger bedrag. Nu is deze muziekdienst volgens veel muzikanten niet scheutig genoeg in het afdragen van vergoedingen. En wat zien we dan: dat sommige muzikanten hun muziek van Spotify laten verwijderen. Dat is voor liefhebbers minder leuk. Kortom: een oplossing die luisteraars en muzikanten tevreden en gelukkig maakt is ook hier niet geboden.
Over films en de leuke opties om die te vinden en op te slaan zal ik het maar niet hebben: drijfzand en moeras is dat. In een breder kader wil ik hier wel het Internet Archive noemen: niet alleen voor films, maar ook voor boeken en websites. Een bijzonder interessant initiatief met de pretentie om 'alles' dat digitaal is te bewaren. Dat lukt ze nog niet, maar eerste stappen zijn gezet.
Het concept van Open Bibliotheken zoekt wat dit betreft meer de rafelranden van het auteursrecht op. Na een bepaalde zoekopdracht kwam ik uit op een site van Pirate Bay en dat zal mensen die intens gehecht zijn aan een restrictieve interpretatie van het auteursrecht waarschijnlijk veel zorgen baren. Maar het is ook de intentie van de makers om de nodige vraagtekens te plaatsen bij veel vraagstukken van het auteursrecht. Hun devies is ook 'Omdat bibliotheken hoeders van informatie zijn, niet van uitgevers'. Als bibliothecaris is dat natuurlijk voor mij een sympathiek uitgangspunt. Modellen als dat van de creative commons of bij software GNU of 'copyleft' gaan ook uit van vrijheid van verspreiding. Dat hier zoals in het hele auteursrechtelijke debat heel wat haken en ogen zijn bewijst wel de vele varianten hiervan en ook de kritiek die de ene richting heeft op de ander.
Voor bibliothecarissen is bijzonder interessant een recent arrest d.d.. 11 september 2014 van het Europees Hof van Justitie. Het betreft hier een de bibliotheek van de Universiteit van Darmstadt vs. uitgever Eugen Ulmer. Centraal hier staat de vraag of een bibliotheek een boek uit zijn collectie digitaal beschikbaar mag stellen. Onder bepaalde voorwaarden mag dit volgens dit arrest.  De belangen van de auteursrechthebbende mag dan echter niet onredelijk worden geschaad. Delicate zaken voorwaar. Ik moet het arrest wat dit betreft nog eens bijzonder goed doornemen. Maar we komen wel weer terug op de eerdere stelling: bibliotheken zijn hoeders van informatie en niet van uitgevers. die laatsten zullen niet altijd blij zijn, de gebruikers des te meer.

Mediawijsheid

Ach en zucht, het heeft weer een hele tijd geduurd, maar nu is dit weer een nieuwe blog. Aanleiding is het verdiepen van allerlei zaken die met het Sociale Web te maken hebben. Zo ga ik vanaf dit jaar trainingen verzorgen voor studenten in deze uitdagende materie. Nou ja, uitdagend... Veel van die media kennen de studenten natuurlijk. Je hebt 'native' computeraars. Daar hoor ik zelf net niet bij al ken ik uit mijn jonge jaren die vreemde kaarten met gaatjes er in, dus er zat iets aan te komen.

Verder heb je mensen die met sociale media zijn opgegroeid. Bij die eerste groep horen onze studenten zeker. Bij de tweede categorie is dat langzaam aan ook al zo. De leerlingen van onze aanstaande leraren horen daar zeker bij. Maar dan is de vraag op welke manier ze met een computer of met sociale media omgaan. Ze weten vaak bijzonder goed hoe iets werkend is te krijgen.
Maar hoe je het ook daadwerkelijk op een nuttige manier kunt gebruiken, dat weten veel kinderen en jongeren niet. En ze weten ook niet hoe je op een kritische manier informatie kunt vergaren via sociale media. Ook hoe je je  op een een veilige manier op de digitale snelweg kunt voortbewegen is een heikel punt. En hoe kun kun je van het gebruik van sociale media echt iets leren?
In het Duits kennen ze voor waar het hier om gaat de term 'Medienkompetenz' en het Engels gebruikt 'Media literacy'. De Nederlandse term vind na al die jaren dat ik het begrip ken te weinig en te veel zeggen. Mediawijsheid als begrip is toch groot geworden in het basisonderwijs en van daaruit is het doorgesijpeld naar andere lagen van de samenleving tot in het hoger onderwijs. En ja, dan nog het onderdeeltje 'wijsheid'. Dat is een verworvenheid of een hoedanigheid van waarlijk voortreffelijke mensen: 'one out of ten thousand' om Shakespeare te citeren.  De Duitse term geeft toch meer aan dat het voor een deel om kennis en kunde gaat. Nu wil ik absoluut die wijsheid niet missen, maar het is wel een woord dat te snel aan inflatie onderhevig is als we het in deze context gebruiken.
Maar welke attitude willen we in onze workshop de studenten aanleren? Ik denk dat de twee belangrijkste dingen zijn:

•  Wordt je er van bewust hoe je via sociale media te vinden bent. Dat is voor een belangrijk deel  het beeld dat je beoogde  baas van je krijgt. Ook bijvoorbeeld je leerlingen gaan je zoeken en gaan daar op een of andere manier mee aan de slag.

• Ga na hoe je sociale media in je professionele praktijk kunt gebruiken.

Een minstens zo belangrijk aspect is wat wordt samengevat onder informatievaardigheden. Hoe vind je informatie en hoe beoordeel je die op validiteit. Daar hebben we een aparte workshop voor. Zelf ben ik een liefhebber van Wikipedia. Maar ik waarschuw gebruikers wel voor de gevaren van een encyclopedie die door iedereen kan worden gevuld en veranderd. Het voordeel is: fouten kunnen relatief snel worden hersteld. Het nadeel: het gebeurt bij lange na niet altijd! desondanks: een welverdiende Erasmusprijs. Als wikipediaan met bescheiden bijdragen voelt het alsof een piepklein deel ook voor mij is. Maar goed, niet alleen Wikipedia, maar ook websites, blogs, tweets, YouTube-filmpjes kunnen een onjuiste, onvolledige of tendentieuze inhoud hebben. Dat geldt net zo goed voor de aloude papieren encyclopedieën,  voor kranten en voor monografieën. In dat opzicht is er echt niets nieuws onder de zon. Kritisch vermogen was vroeger nodig en is ook nu nodig. We hebben alleen te maken met veel en snelle informatie en zo weinig tijd om veel te doen.